Spółka z Naturą 2000

       Brak rzetelnej i ogólnie dostępnej informacji o Sieci Natura 2000 powoduje, że opinia publiczna postrzega Naturę 2000, jako kolejny atak ekologów skierowany przeciw społeczeństwu. Panuje niestety powszechne stwierdzenie, że każda nowa forma ochrony przyrody ogranicza prawa własności oraz prawa do rozwoju gospodarczego. Wynika to z braku wiedzy na ten temat. Z badań przeprowadzonych wśród turystów przez CBOŚ w 2009 roku jedynie 1/3 ankietowanych spotkała się z pojęciem Natura 2000 - 19,8 % rozumiało go jako teren chroniony lub 14,6% jako obszary o najwyższych walorach przyrodniczych w Europie. Dla 1,7 % Polaków Natura 2000 kojarzyła się z terenami konfliktów społecznych a u  3,0%  z ograniczeniami dla rozwoju gospodarki. Ponad połowa badanych respondentów deklarowała, że jest „raczej zadowolona” lub „bardzo zadowolona” z wprowadzonego programu w ich okolicy oraz zdecydowana większość (ponad 80%) respondentów chciałaby w przyszłości dowiedzieć się więcej o programie Natura 2000 (Natura 2000 w Karpatach, 2007).

W 2012 roku już nieco ponad połowę respondentów słyszała o Naturze 2000, przy czym tylko 45% miało prawidłowe skojarzenie z tym określeniem (badania własne,K. Wiercioch, FWIE, Kamieniecka, 2012). Wydawałoby się, że studenci studiów przyrodniczych powinni wiedzieć przynajmniej minimum odnośnie Natury 2000, ale jak się okazało aż 25% nie potrafi podać nawet prostej definicji, a 75% nie potrafi podać przykładu obszaru tej sieci (badania własne, K. Wiercioch, FWIE). Z badań Kamienieckiej wynika, że tylko 47% pytanych turystów odpoczywających w Dolinie Baryczy i 31% w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich wiedziała o istnieniu Natury 2000 w tamtych rejonach. Wśród wypoczywających w Jastarni i Łebie tylko, co piąta osoba wiedziała o tym, że i nad morzem jest obszar Natura 2000 (Kamieniecka, 2012). W tych miejscach ewidentnie brak jest jakiejkolwiek tablicy informacyjnej. Dlatego tak ważna jest edukacja w tym temacie.

Bardzo łatwo można udowodnić, że każdy nowo wprowadzony obszar Natury 2000 może przynieść korzyści nie tylko dla środowiska, ale również dla działalności człowieka – tylko trzeba umieć i wiedzieć jak mądrze z niej korzystać. Najlepszym przykładem jest gospodarstwo agroturystyczne „Rajski Staw” pani Renaty Zalewskiej, „WTP Podlaski Domek” pana Tomasza Citowicz oraz Gospodarstwo Ekoturystyczne "Na Karczaku" państwa Małgorzaty i Krzysztofa Górskich. Gospodarze zdecydowali się na założenie gospodarstwa chcąc połączyć pasję z pracą.

Jak twierdzi Pani Renata „Jednym z podstawowych założeń mojego gospodarstwa jest propagowanie turystyki przyrodniczej. W mojej ofercie znajdują się zarówno wycieczki do Biebrzańskiego Parku Narodowego, zielone szkoły, warsztaty ekologiczne dla dzieci czy festiwale muzyczno – przyrodnicze”. Państwo Górscy, gdy wyprowadzili się na wieś, chcieli „dzielić się z innymi tym wszystkim, co dobrego daje wieś i okoliczne tereny cenne przyrodniczo – Bagna Biebrzańskie”. Pan Citowicz postanowił odnowić ojcowiznę i przekazać ją kolejnym pokoleniom. „Ze względu na położenie w uroczym miejscu na skraju Puszczy Knyszyńskiej podjąłem decyzję, aby podzielić się tym miejscem z osobami zainteresowanymi odpoczynkiem w obszarze Natura 2000.”

Większość terenów sąsiadujących z wyżej wymienionymi gospodarstwami objętych jest programem Natura 2000, ale mimo to nie było żadnych problemów przy zakładaniu gospodarstw. W tym momencie wszyscy gospodarze widzą same plusy tego przedsięwzięcia. „Olbrzymia bioróżnorodność terenu, cisza, spokój oraz zapierająca dech w piersiach przestrzeń bagiennych łąk przyciąga w nasze strony głównie miłośników przyrody – mówi pani Zalewska. Zauważyli jednak, że do ich gospodarstwa przyjeżdżają także ludzie, którzy pragną po prostu ciszy i spokoju. Państwo Górscy, twierdzą, że ich gospodarstwo odwiedzają także „ludzie z innych zakątków Polski czy Europy gdzie nie mają wokół siebie Natury 2000 – tu mogą dowiedzieć się jak przyroda wszystkim służy, np. że Bagna Biebrzańskie to potężna naturalna gąbka, która wiosną chłonie wodę roztopową i potem powolutku ją oddaje, przez co chronią przed powodzią, a złoża torfu akumulują dwutlenek węgla łagodząc zmiany klimatu.” Pani Małgorzata Górska dodaje, że na turystyce korzysta również cała wieś – sklepy, restauracje, przewodnicy itp. Pan Citowicz ze względu na krótki staż nie ma wielkiego doświadczenia jednak widzi, że z roku na rok tereny Puszczy Knyszyńskiej będą się cieszyły większym zainteresowaniem.

Natura 2000 rządzi się swoimi prawami, których bezwzględnie trzeba przestrzegać jednak daje też coś w zamian. Pani Renata Zalewska uważa, że „w każdym człowieku drzemie mniej lub bardziej ukryta jego dzika natura – spadek po naszych przodkach. W mieście nie pozwalamy jej dojść do głosu, tłumiąc tym samym nasze pierwotne instynkty i potrzeby. Gdy jednak tylko wyjedziemy na wieś zaczynamy polować (fotografia przyrodnicza, wędkowanie), uprawiamy zbieractwo (zbieranie grzybów, jagód w lesie, owoców z sadu, kwiatów z łąki), a także stadnie „walczymy o ogień” organizując wieczorne ogniska. Najlepszym taki miejscem gdzie nie tylko można pobyć na łonie natury, ale także spotkać ciekawych ludzi, poznać historię i tradycję danego miejsca, smaki i zapachy regionalnych potraw oraz urok ludowej sztuki rękodzielniczej jest właśnie gospodarstwo agroturystyczne”.

Natura 2000 nie tylko oferuje piękno przyrody, ale także dofinansowanie do przedsięwzięcia. Pani Zalewska otrzymuje coroczne dopłaty do gruntów, będzie również starać się o dofinansowanie w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich działanie „Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju”  w ramach działania "Małe projekty" oraz chce skorzystać z Programu Rolnośrodowiskowego (Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach NATURA 2000). Państwo Górscy już zrealizowali jeden projekt współfinansowany z PROW i skorzystali z Programu Rolnośrodowiskowego - koszą bagienne łąki w Dolinie Biebrzy zgodnie z wymaganiami mieszkających tam ptaków. Co to jest Program Rolnośrodowiskowy?. Program ten ma na celu wdrożyć europejską sieć ekologiczna Natura 2000 poprzez zachęcenie rolników do podejmowania w swoich gospodarstwach działań na rzecz ochrony środowiska. Każdy, kto będzie chciał przystąpić do Programu musi spełnić minimalny wymóg dobrego gospodarowania, który wynika z obowiązujących przepisów prawnych m.in. rolnicze wykorzystanie ścieków i osadów ściekowych, przechowywanie i stosowanie nawozów a także utrzymanie porządku w gospodarstwie. Uczestnicy Programu Rolnośrodowiskowego mogą również na ten sam hektar gruntu otrzymać też inne dotacje niż dopłaty rolnośrodowiskowe, mogą to być dopłaty bezpośrednie oraz dopłaty dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania.

W Polsce utworzono 961 obszarów chronionych Natura 2000 tj. ok. 20% powierzchni kraju, a najbardziej popularna formą współistnienia Natury 2000 i społeczeństwa jest właśnie tworzenie na obszarze Natura 2000 gospodarstw agroturystycznych. Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych w ramach projektu pn. „N2000” dofinansowanego ze strony Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej pracuje nad stworzeniem spisu gospodarstw agroturystycznych, które świadczą o możliwości integracji społeczeństwa z Natura 2000 i o korzyściach takiej symbiozy. Wkrótce ukaże się na stronie internetowej projektu www.natura2000.fwie.pl.

Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych

www.natura2000.fwie.pl

www.obszary.natura2000.org.pl
www.ppr.pl
www.doplaty.pl

Kamieniecka J., 2012, „Świadomość ekologiczna turystów”, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa.

Biuletyn o przyrodzie i różnorodności biologicznej, Komisja Europejska, czerwiec 2012.

„Natura 2000 w Karpatach” projekt realizowany przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) w latach 2007-2011.