Edukacja Naturalna

Egzystencja człowieka w ogromnej mierze uzależniona jest od świata przyrody. Każdy z nas powinien mieć tego świadomość, aby nie dopuścić do degradacji środowiska naturalnego. Ogromną rolę pełni tutaj świadomość pokoleniowa. Przekazywanie z pokolenia na pokolenie najważniejszych wartości i zachowań pozwoli na ciągłość nie tylko tradycji i kultury, ale przede wszystkim na ochronę dóbr naturalnych, które ofiaruje człowiekowi Matka Natura. Zadaniem pedagogów, nauczycieli oraz edukatorów jest rozpowszechnianie wśród najmłodszych działań proekologicznych, które utrwalone w świadomości małego człowieka zaowocują w późniejszym życiu.

Edukacja przyrodnicza oprócz kształcenia polonistycznego czy matematycznego odgrywa bardzo istotną rolę w polskim systemie oświaty. Przed pedagogami stoi niezmiernie odpowiedzialne zadanie, a mianowicie zapoznanie wychowanków z otaczającym światem. Oprócz zajęć w warunkach szkolnych prowadzone są różnego rodzaju inicjatywy, które mają na celu uwrażliwienie dzieci na piękno świata. Wśród nich można wyróżnić obserwacje w terenie, wycieczki do zagród edukacyjnych, wycieczki przyrodnicze dające możliwość polisensorycznego odkrywania świata, bezpośredniego obcowania z naturą, pokochania tego, co dzieci widzą, czują i słyszą. Wkraczając na grunt metodyki nauczania przyrody należy zwrócić uwagę na bardzo istotny schemat pozwalający na całościowe zgłębienie tajników przyrody i poznanie jej walorów. Zawiera się w czterech wyrazach: POZNAĆ – ZROZUMIEĆ – POKOCHAĆ – CHRONIĆ!

Dziecięca ciekawość świata jest ogromna i wciąż niezaspokojona. Ten wielki potencjał należy wykorzystywać od najmłodszych lat. Angażowanie wszystkich zmysłów podczas wycieczek, spacerów, gier terenowych pozwoli na bezpośrednie obcowanie ze środowiskiem naturalnym, a tym samym na POZNAWANIE jego bogactw i piękna. Bazując na doświadczeniach i obserwacjach związanych z pracą pedagogiczną można wysunąć wnioski, które potwierdzają, iż bezpośrednie doświadczenia ucznia, oparte głównie na obserwacjach i osobistych przeżyciach pełnią niezmiernie ważną rolę w opanowywaniu zagadnień przyrodniczych. Pozwoli to ZROZUMIEĆ dziecku na czym polega przyroda, jak funkcjonuje, z czego się składa, a tym samym pozwoli na głębszą refleksję nad otaczającym światem. Ważne jest również wzbudzić miłość do przyrody. Z miłością idzie w parze również szacunek. Poprzez szacunek do otaczającego świata możemy uwrażliwiać młodego człowieka na każdy element przyrody i uzmysławiać, że bez niej nie bylibyśmy w stanie istnieć. Jeżeli coś POKOCHAMY to na pewno nie pozwolimy tego zniszczyć. Ostatnim elementem naszego schematu jest ogólnie pojęta ochrona. Do działań pedagogów, nauczycieli, edukatorów należy przede wszystkim wdrażać zachowania proekologiczne na rzecz przyrody oraz pogłębianie świadomości ekologicznej najmłodszych. Dziecko, które poznało przyrodę, starało się ją zrozumieć, pokochało jej piękno za wszelką cenę będzie się również starało ją CHRONIĆ. Doskonale widzimy, iż ten schemat prowadzi nas do osiągnięcia doskonałych wyników związanych z oswojeniem dzieci z przyrodą i jej pięknem. Przyroda jest łańcuchem zależności i jeżeli wypadnie chociażby jedno ogniowo pociągnie to za sobą fatalne konsekwencje.

Zagadnienie związane z ochroną przyrody odgrywa tu zasadniczą funkcję. Coraz bardziej na popularności zyskuje temat dotyczący funkcjonowania sieci Natura 2000. Pomimo tego, iż program Natura 2000 został w Polsce wprowadzony w 2004 roku, nadal w podstawach programowych, a tym samym w świadomości uczniów i nauczycieli jest mało znany. Będąc trenerem z łatwością można było zauważyć, iż dzieci z ogromną ciekawością i dużym zaangażowaniem uczestniczyły w zajęciach o powyższej tematyce. Zadawały mnóstwo pytań, chętnie dzieliły się swoją wiedzą i były otwarte na nowe doświadczenia. Największym zainteresowaniem cieszyły się zajęcia podczas których dzieci zdobywały nowe umiejętności i wiedzę poprzez zabawę – mówi trener FWIE.

Bazując na bogatym pakiecie edukacyjnym zawierającym plansze edukacyjne ilustrujące różne środowiska naturalne, bajki, komiksy, pięknie ilustrowane karty do gry memory, gry edukacyjne można było stworzyć atrakcyjne zajęcia dla dzieci. W poniższej części artykułu zaprezentujemy propozycje zajęć dla różnych grup wiekowych, które wśród uczestników programu Natura 2000 - Pozytywna Inspiracja cieszyły się największym zainteresowaniem.

„Natura 2000” – propozycje zajęć dla dzieci w wieku przedszkolnym:

1. List od Matki Natury 

Wprowadzając dzieci w tematykę zajęć można odczytać im list od tajemniczej osoby. Przykładowy list:

„Drogie Dzieci,

Na pewno każdy z Was zastanawia się od kogo pochodzi ten zaczarowany list. Otóż piszę do Was ja - Pani Natura - Matka wszystkich roślin i zwierząt.
Ostatnio jestem bardzo smutna, ponieważ coraz więcej ludzi -  zarówno dorosłych jak i dzieci mnie nie szanuje. Dlatego zwracam się do Was kochane dzieci abyście stali się moimi strażnikami, ale każdy kto chce nim zostać musi być przez chwile zaczarowanym. Aby dostać się do pełnego magii świata musicie przejść przez zaczarowaną bramę. Mam wielką nadzieję, że każdy z Was chce zostać moim strażnikiem.
Bardzo serdecznie Was pozdrawiam.
Wasza Matka Natura”

Wejście do „magicznej krainy” można zrobić za pomocą tunelu animacyjnego

2. Historia ruchowa „Wzrost rośliny”

Nauczyciel rozkłada chustę animacyjną na dywanie. Dzieci mają za zadanie znaleźć dla siebie wygodne miejsce na sali (może być również na chuście). Nauczyciel  opowiada historię o wzroście rośliny a dzieci naśladują ją ruchem.

„Jesteśmy ziarenkami głęboko zakopanymi w ziemi, nie możemy się ruszać, ale nagle poczuliśmy, że baaaardzo chcemy zobaczyć słońce. Z ziarna zaczyna  wydobywać się mała łodyga, która próbuje z całych sił przebić się przez ziemię, aż w końcu przebija się przez nią i nagle jej oczom ukazuje się piękne słońce. Chce go dotknąć, dlatego łodyga rośnie coraz wyżej i wyżej, aż nagle poczuła deszcz i dzięki niemu rośnie szybciej i szybciej. Rośnie druga łodyga a na niej kilka gałązek i trzeba je policzyć (prostujemy po kolei palce, najpierw na jednej ręce, później na drugiej i  liczymy). Rośniemy coraz wyżej, wspinamy się coraz bliżej słońca i staliśmy się dorosłymi roślinami.”

Po skończonej historii dzieci pozostają na swoim miejscu. Nauczyciel mówi ze zapada noc i w tym czasie wszystkie „rośliny” zamykają oczy, w tym czasie nauczycielka rozsypuje śmieci na sali pomijając chustę animacyjną. Dzieci otwierają oczy a nauczyciel zadaje dzieciom pytania: Co się wydarzyło w nocy? Czy szkody wyrządzone przeszkadzają roślinom? Czy wszędzie jest zaśmiecone?

Wprowadzenie dzieci w tematykę N2000.

3. Głuchy telefon

Dzieci siedzą na dywanie w okręgu. Nauczyciel podaje pierwszemu dziecku hasło związane z N2000 np. nazwę rośliny, bądź zwierzęcia. Ostatnie dziecko wypowiada hasło na głos. Nauczyciel koryguje ewentualne pomyłki i prezentuje na ilustracjach wypowiadane nazwy roślin lub zwierząt. Zabawę powtarzamy max. 3 razy.

4. Uwaga niebezpieczeństwo!!

Na sali rozłożone są hula-hopy bądź szarfy symbolizujące obszary N2000. Dzieci chodzą swobodnie po sali naśladując zaproponowane przez nauczyciela zwierzę (pomocne są plansze). Na dźwięk tamburyna oznaczającego niebezpieczeństwo wszystkie dzieci chowają się na obszarach N2000.

5. Grupowanie zwierząt

Nauczyciel rozkłada na sali karty do gry memory z pakietu N2000 oraz dwa kartony, na których jest położony po jednej karcie (na jednym ptaki, na drugim owady). Dzieci mają za zadanie pogrupować odpowiednio pozostałe karty wg. kryterium owady i ptaki.

6. Chusta animacyjna

Zwierzę – niebezpieczeństwo

Jedna osoba wyznaczona przez nauczyciela jest na chuście i jest wybranym przez siebie zwierzęciem, o którym była mowa na zajęciach. Pod chustą jest osoba, która zwiastuje niebezpieczeństwo np. udaje traktor. Osoba będąca na chuście ucieka przed „niebezpieczeństwem”. Można zabawę powtórzyć kilka razy proponując różne niebezpieczeństwa.

7. Sieć „Natura 2000”
Na podsumowanie zajęć można usiąść z dziećmi na dywanie w okręgu. Wręczamy jednej osobie włóczkę. Dziecko ma za zadanie powiedzieć coś, co zapamiętało z zajęć. Po wypowiedzi dziecko trzyma za fragment włóczki, a resztę rzuca do kolejnej osoby. Zabawa trwa do momentu aż wszyscy powiedzą, co zapamiętali z zajęć. W ten sposób powstaje na zakończenie sieć N2000.

8. Przysięga na strażnika
Dzieci powtarzają za nauczycielem słowa przysięgi.

Hej Naturo witam Cię,
W naszym kręgu rozgość się.
Dziś chwalimy Ciebie całą,
Drzewa, kwiaty, mrówkę małą.
Każdy z nich się dobrze ma,
Gdy opieka Twoja trwa.
Ciebie chronić obiecuję,
Bo Cię kocham i szanuje.

Szkoła Podstawowa

1. Fauna – flora
Chłopcy reprezentują faunę, dziewczynki florę. Prowadzący wymienia nazwy różnych roślin i zwierząt objętych programem N2000. Dzieci decydują, czy dana nazwa dotyczy fauny, czy flory. Sygnalizuje to poprzez powstanie. Osoby, które się pomyliły odpadają z gry.

2. Gry dydaktyczne – dobieranie się w pary w memory
Zabawa na podsumowanie lub rozpoczęcie. Korzystamy z kart memory „NATURA 2000”. Tasujemy je i pozwalamy każdemu dziecku na wylosowanie jednej karty. Następnie ustalamy czas np. 3min, aby dzieci znalazły swoją parę, ale nie pokazując karty, tylko opisując to co na niej się znajduje.  Kiedy wszyscy się już odnajdą prosimy, aby zaprezentować nazwę nowo utworzonej pary tj. nazwę zwierzaka znajdującego się na karcie. 

3. Jak najwięcej zwierząt
Kolejnym krokiem ww. zabawy może być, konkurs na wypisanie jak największej ilości zwierząt, które zdaniem dzieci są pod ochroną.

4. Parasol ochronny (z wykorzystaniem czapeczek różnych zwierząt i roślin)
Spośród uczestników wybieramy jednego uczestnika – jest on rośliną chronioną siecią N2000 i rozkłada nad sobą parasol. Następnie dzieci wypowiadają kolejne ogniwa łańcucha pokarmowego i wchodzą pod parasol. Gdy utworzymy odpowiedni łańcuch pokarmowy pytamy dzieci czy w przyrodzie ważna jest bioróżnorodność.

5. „Segregowanie” zwierząt, roślin do konkretnych obszarów
Potrzebujemy przygotowanej planszy mapy Polski oraz kartoników ze zwierzętami i roślinami chronionymi. Zadaniem dzieci, jest właściwe rozmieszczenie (występowanie) kartoników - zwierzaków na mapie. Wybieramy oczywiście charakterystyczne zwierzęta jak kozica, wilk, foka, suseł, bóbr itp.

6. Drama – opowiadania ruchowe
Czytamy jakąś bajkę czy opowieść, dzieci w tym czasie muszą improwizować ciałem i próbować odegrać treść. Np. opowiadamy: mały żółw błotny postanowił wyruszyć na spacer (dzieci wesoło w podskokach maszerują), rozglądał się ciekawie po okolicy, poznawał nowe miejsca (dzieci się rozglądają), nagle usłyszał coś dziwnego – naśladujemy dźwięk np. koparki BRRRR (dzieci są przerażone). Chciał wrócić do mamy, ale zapomniał drogę i zrezygnowany usiadł na kamieniu (dzieci siadają ), nagle przypomniał sobie słowa mamy,  która zawsze powtarzała, że na terenie oznaczonym czerwoną tabliczką żółwie są bezpieczne (dzieci wpadają na pomysł). Ruszył więc dzielnie na poszukiwania znanego mu znaku (dzieci maszerują). Nagle z oddali ujrzał czerwoną tabliczkę z napisem „NATURA 2000” i bardzo się ucieszył (radość). Ruszył co sił w nogach, a gdy dotarł na miejsce mocno przytulił się do mamy i powiedział jej, że jest bardzo szczęśliwy, że może żyć na bezpiecznym terenie NATURA 2000.

7. Bezpieczny teren - NATURA 2000 (chusta animacyjna)
Sposób na wytłumaczenie, że im większy obszar N2000 tym łatwiej zwierzętom i roślinom. Zabawa polega na bieganiu w rytm tamburyna, klaskania czy jakiegokolwiek innego dźwięku. Jedna osoba jest „niebezpieczeństwem”. Kiedy prowadzący podaje hasło „NIEBEZPIECZEŃSTWO”, wszyscy uczestnicy jak najszybciej starają się wskoczyć na chustę i powiedzieć NATURA 2000, osoba, która nie zdąży i zostanie złapana przez nasze NIBEZPIECZEŃSTWO odpada z gry. Grę powtarzamy kilka razy, zmniejszając stopniowo teren bezpieczny, czyli zwijając chustę.

PODSUMOWANIE: należy porozmawiać z dziećmi o ich odczuciach, kiedy było łatwiej umknąć przed niebezpieczeństwem? Czy lepiej kiedy obszar był mały? Czy takie tereny są potrzebne zwierzętom i do czego?

8. Quiz
Dzielimy dzieci na grupy. W grupach mają odpowiadać na pytanie dotyczące N2000 (można wykorzystać żółte karty  „?” do gry planszowej z pakietu edukacyjnego). Za każdą dobrą odpowiedź grupa otrzymuje ustaloną wcześniej liczbę punktów.

Przyroda daje nam - ludziom bardzo wiele korzyści. Można to zauważyć w każdej, codziennej sytuacji. Zaczynając od tego, iż nas karmi, dostarcza nam pożywienie, umożliwia życie w pięknym otoczeniu, ale przede wszystkim pozwala na istnienie dzięki wodzie i powietrzu. Bez tego wszystkiego istnienie człowieka nie miałoby racji bytu. Przyroda dostarcza nam wszystko to, co jest dla nas ludzi niezbędne, dlatego tak ważna jest jej nieustanna ochrona.

Artykuł dofinansowany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych.

Anna Węc
Magdalena Juźkiewicz