GATUNKI PRIORYTETOWE

Ochrona bioróżnorodności na poziomach różnorodności genetycznej i gatunkowej wymaga wyznaczenia priorytetowych elementów ochrony oraz terenów, na których będą one podlegać ochronie. Dlatego też w systemie Natura 2000, przy wyborze miejsc mających podlegać ochronie, tzn. przy powoływaniu specjalnych obszarów ochrony (SOO) oraz obszarów specjalnej ochrony (SOO) brany jest pod uwagę fakt występowania na ich terenie wybranych gatunków. Są to gatunki będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty (w skrócie gatunki o znaczeniu wspólnotowym), czyli gatunki, które występują na terenie państw Wspólnoty i należą do którejś z następujących kategorii:

• są zagrożone (w całym swoim zasięgu, nie ograniczając się tylko do terenu Unii),
• są podatne na zagrożenie (mogą w najbliższej przyszłości przesunąć się do kategorii zagrożonych),
• są rzadkie (o niewielkiej populacji),
• są endemitami i przy tym o zagrożonych siedliskach.

Gatunek o znaczeniu priorytetowym jest to natomiast taki gatunek o znaczeniu wspólnotowym, który w całości lub w większej części swojego zasięgu występuje na terenie Unii Europejskiej i w związku z tym jego los całkowicie zależy od ochrony przez Wspólnotę.

Listy gatunków ważnych dla Wspólnoty oraz posiadających status priorytetowy znajdują się w załącznikach 2 i 4 Dyrektywy Siedliskowej. Załącznik 2 wymienia gatunki roślin i zwierząt (z wyjątkiem ptaków) ważne dla Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony (SOO) natomiast załącznik 4 wymienia gatunki roślin i zwierząt ważnych dla Wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony. Lista gatunków z powyższych załączników znajduje się tu:

http://gajanet.pl/main_libs/files/assets/1/dla_rolnictwa-prv/6.1.4_Gatunki_zwierz_t_z_Dyrektywy_Siedliskowej.pdf.

Gatunki te zostały podzielone na następujące grupy:

a) rośliny,

b) bezkręgowce,

c) krągłouste i ryby,

d) płazy i gady,

e) ssaki.

Ptaki zostały potraktowane oddzielnie, poświęcona jest im Dyrektywa Ptasia i na podstawie występowania wybranych przedstawicieli awifauny wyznacza się obszary specjalnej ochrony (OSO). Kwestia przyczyn osobnego potraktowania ptaków związana jest z odmiennymi cechami biologii ptaków, a przede wszystkim z:
a) silnie rozwiniętym instynktem migracyjnym, co przekłada się na sposób ich ochrony, zarówno in situ (w miejscach gniazdowania i wychowu piskląt), ale także podczas przelotów, w miejscach wypoczynkowych, na pieżowiskach itp.,
b) ogromną wiedzą zebraną na temat awifauny i latami doświadczeń w jej ochronie, w porównaniu z innymi grupami zwierząt,
c) długą historią systemowej ochrony ptaków sięgającą czasów, gdy o systemowej ochronie innych gatunków jeszcze nie myślano.

Do kryteriów podstawowych kwalifikujących dany teren jako mający znaczenie dla Wspólnoty i nadający się do utworzenia specjalnego obszaru ochrony (SOO) zaliczono 3 zmienne: wielkość populacji gatunku, stan zachowania siedliska gatunku oraz stopień izolacji populacji danego gatunku.
W odniesieniu do gatunków, podstawowym kryterium jest wielkość populacji gatunku na typowanym obszarze w stosunku do wielkości populacji krajowej. Ocenia się ją w czterostopniowej skali: A: 15-100%; B: 2-14%; C: poniżej 2%; D: liczebność nieistotna. Ocena D dyskwalifikuje znaczenie występowania gatunku ważnego dla Wspólnoty na danym terenie, jako wskaźnika dla typowania danego obszaru do sieci Natura 2000.   

Drugim kryterium jest stopień zachowania siedliska przyrodniczego występowania gatunku ważnego dla Wspólnoty, a w przypadku złego stanu siedliska, możliwość jego odtworzenia (renaturyzacji). Ocenia się elementy siedliska mające znaczenie dla biologii gatunku, zwłaszcza te, które mają znaczenie dla długofalowej dynamiki populacji.

Kolejnym kryterium jest stopień izolacji populacji gatunku ważnego dla Wspólnoty w stosunku do jego naturalnego zasięgu. Stopień izolacji gatunku określa się w przybliżeniu, określając wkład, jaki oceniana populacja posiada w genetyczne zróżnicowanie gatunku ważnego dla Wspólnoty. Im populacja jest bardziej izolowana, tym większy jest jej wkład w genetyczne różnicowanie danego gatunku. Z reguły populacje występujące na granicach zwartego zasięgu lub izolowane wytwarzają odmienne cechy i modele zachowań, w stosunku do populacji z centrum zwartego zasięgu. Ocenia się również podatność populacji na wyginięcie związaną z jej wielkością i stopniem izolacji. Małe izolowane populacje mogą być niestabilne, a przez to narażone na degenerację lub zanik. 

Zastosowanie powyższych kryteriów pozwala na przeprowadzenie całościowej (globalnej) oceny wartości analizowanego terenu dla zachowania stabilnej populacji gatunku ważnego dla Wspólnoty. Wszystkie obszary mające w całościowej ocenie przynajmniej znaczącą wartość dla zachowania gatunku ważnego dla Wspólnoty powinny znaleźć się w sieci Natura 2000.