- Dolina Noteci PLH
- Nadnoteckie Łęgi PLB
Obszar Natura 2000 Dolina Noteci obejmuje fragment rzeki Noteć pomiędzy Wieleniem,
a Bydgoszczą. Znajduje się na terenie dwóch województw: kujawsko-pomorskiego
i wielkopolskiego. Znaczną część obszaru zajmują torfowiska niskie, fragmentarycznie występują łąki i trzcinowiska zalewowe oraz zakrzewienia i zadrzewienia. Występują tu ciepłolubne dąbrowy, kompleksy buczyn i dąbrów oraz murawy kserotermiczne. Obszar poprzecinany jest rowami odwadniającymi. Znajdujące się na obszarze łąki są użytkowane
w sposób intensywny. Na terenie zauważa się znaczne deniwelacje, najwyższe wzniesienia sięgają ponad 190 m n.p.m., przy czym dno doliny znajduje się na około 40-50 m n.p.m. Wschodnią część ostoi zajmuje Kanał Bydgoski, który łączy dorzecze Wisły i Odry. Uregulowany fragment Noteci wraz z kanałem Bydgoskim wykorzystuje się w celach rekreacyjnych.
Festyn Cysterski
Cyklicznie organizowana impreza przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Pałuckiej i Muzeum Regionalne w Wągrowcu. Założeniem festynu jest sięgnięcie do bliskiej mieszkańcom historii wągrowieckiego klasztoru Cystersów i jego zakonników. W programie między innymi: pokazy walk rycerskich, prezentacja dawnych rzemiosł, warsztaty kaligrafii, popisy konne (łucznictwo konne, woltyżerka, bohurt), biesiady, koncerty zespołów folkowych, kiermasze sztuki ludowej.
Nadnotecki Festiwal Rybny w Wieleniu
Odbywa się corocznie w ramach „Regionalnych Rozmaitości” i należy do najważniejszych wydarzeń w Wielkopolsce. Piknik promuje obszar należący do Nadnoteckiej Grupy Rybackiej, jest to w głównej mierze impreza wystawiennicza, której uczestnikami są firmy, gospodarstwa i organizacje związane z rybactwem, wędkarstwem, przetwórstwem rybnym oraz producenci i sprzedawcy produktów regionalnych. Atrakcje festynu to także zawody wędkarskie, konkursy, plebiscyt na „Największą Rybę”, koncerty czy „Kuchnia Kuronia – Wielkopolski Smak Ryby”.
Bukowińskie Spotkania to Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny odbywający się w 5 krajach: w Polsce, na Ukrainie, w Rumunii, na Węgrzech i Słowacji. Pilski Dom Kultury organizuje go od 1990 roku. Założeniem festiwalu jest propagowanie kultury bukowińskiej, dialog międzykulturowy oraz podtrzymywanie bukowińskiej tożsamości. Impreza w kraju ma miejsce w Pile i w Jastrowie, gdzie przez kilka dni prezentują się zespoły ludowe, trwają zabawy taneczne, koncerty i widowiska plenerowe. Wspólna biesiada to doskonała okazja do spotkania wielu przybyszów z innych państw, którzy równocześnie wywodzą się z jednej ziemi – ziemi bukowińskiej. Bukowińskie Spotkania to jeden z największych festiwali tego typu w Europie.
Wieża widokowa w Ujściu
Wieża powstała w 2006 roku i mierzy niecałe 10 m. Na szczycie wieży usytuowany jest taras widokowy, z którego podziwiać można panoramę miasta, Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką oraz miejsce, w którym wojewoda wielkopolski oddał Szwedom ziemie podczas potopu szwedzkiego.
Kalwaria na stoku
Kalwaria w Ujściu składała się z 14 kapliczek wybudowanych końcem XIX w. i początkiem XX w. Wybudowana była w celu utrzymania katolicyzmu oraz dla zwiększenia poczucia narodowości polskiej wśród społeczeństwa. W 1943 roku naziści doszczętnie zburzyli Kalwarię. W chwili obecnej prowadzone są prace mające na celu wybudowanie nowej Kalwarii.
Wyspa Młyńska w Bydgoszczy
Zlokalizowana jest pomiędzy rzeką Brdą i jej odnogą – Młynówką. Zajmuje powierzchnię 6,5 ha. Wyspa stale poddawana jest rewitalizacji. Znajduje się tu Biały Spichlerz z Muzeum Archeologii, Europejskie Centrum Pieniądza, Dom Wyczółkowskiego (obecnie jego muzeum), Karczma Młyńska. Z północnej części wyspy można podziwiać w całej okazałości budynek teatru muzycznego Opera Nova.
Stare Miasto w Bydgoszczy
W okresie średniowiecza Starówka zajmowała powierzchnię około 15 ha. Początkowo miasto otoczone było murami ziemnymi, które w późniejszym okresie zastąpiono murami z cegły, wraz z basztami. Znaczna część zabudowy została zniszczona w XIX w. Przebywając na Starówce w Bydgoszczy, obowiązkowo należy zobaczyć fragmenty ceglanych murów obronnych, kościół Katedralny pw. Św. Marcina i Mikołaja, kolegium jezuickie oraz Wenecję Bydgoską.
W przygotowaniu
Strony internetowe:
http://natura2000.gdos.gov.pl
http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/
http://www.gdos.gov.pl/files/artykuly/5067/instrukcja_wypelniania_sdf.zip
http://www.minrol.gov.pl
http://obszary.natura2000.org.pl
http://www.przyroda.most.org.pl/przyroda/
http://poznajnature.pl/7cudow-dolina-noteci/
http://www.turystyka-krajna-paluki.pl/
http://www.polskaniezwykla.pl/
http://www.bydgoszczdzisiaj.pl/
http://www.minrol.gov.pl/
Obszar Natura 2000 Nadnoteckie Łęgi znajduje się w północnej części województwa wielkopolskiego, obejmuje dolinę Noteci od miejscowości Wieleń do miejscowości Ujście. Teren pokrywają łąki zalewowe drzewa i krzewy oraz torfowiska niskie (w 90%), które poprzecinane są rowami odwadniającymi. Obszar urozmaicają wypełnione wodą doły potorfowe oraz starorzecza. Do XVIII w. dominowały tutaj zarośla oraz lasy łęgowe wierzbowo-topolowe. Jednak stale rozwijające się rolnictwo spowodowało przekształcenie tych terenów w łąki i pastwiska. Obecnie, ze względu na zmniejszanie się zainteresowania rolnictwem, z uwagi na jego niską opłacalność, łąki i pastwiska w większości nie są użytkowane, co powoduje ich zarastanie. Takie tereny nie są zatem zbyt atrakcyjne dla ptaków. Obszar obejmuje odcinek uregulowanej rzeki o długości około 50 km i dolinę szerokości od około 2 do ok. 4 km, ograniczoną wysoczyznami morenowymi. Obszar niemal w całości pokrywa się z zachodnią częścią Obszaru Natura 2000 Dolina Noteci.
Nadnotecki Festiwal Rybny w Wieleniu
Odbywa się corocznie w ramach „Regionalnych Rozmaitości” i należy do najważniejszych wydarzeń w Wielkopolsce. Piknik promuje obszar należący do Nadnoteckiej Grupy Rybackiej, jest to w głównej mierze impreza wystawiennicza, której uczestnikami są firmy, gospodarstwa i organizacje związane z rybactwem, wędkarstwem, przetwórstwem rybnym oraz producenci i sprzedawcy produktów regionalnych. Atrakcje festynu to także zawody wędkarskie, konkursy, plebiscyt na „Największą Rybę”, koncerty czy „Kuchnia Kuronia – Wielkopolski Smak Ryby”.
Bukowińskie Spotkania to Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny odbywający
się w 5 krajach: w Polsce, na Ukrainie, w Rumunii, na Węgrzech i Słowacji. Pilski Dom Kultury organizuje go od 1990 roku. Założeniem festiwalu jest propagowanie kultury bukowińskiej, dialog międzykulturowy oraz podtrzymywanie bukowińskiej tożsamości. Impreza w kraju ma miejsce w Pile i w Jastrowie, gdzie przez kilka dni prezentują się zespoły ludowe, trwają zabawy taneczne, koncerty i widowiska plenerowe. Wspólna biesiada to doskonała okazja do spotkania wielu przybyszów z innych państw, którzy równocześnie wywodzą się z jednej ziemi –ziemi bukowińskiej. Bukowińskie Spotkania to jeden z największych festiwali tego typu w Europie.
Muzeum Ziemi Nadnoteckiej w Trzciance
Powstało w 1924 r., a jego założycielem był miejscowy pastor. Do 1945 roku muzeum zgromadziło znaczną ilość eksponatów, między innymi naczynia, ozdoby, narzędzia, urny, monety (rzymskie i współczesne), przedmioty liturgiczne, fotografie. Po wojnie jednak większość przedmiotów zaginęła. W roku 1958, po przybyciu do Trzcianki W. Stachowiaka, muzeum wznowiło swoją działalność. Pomógł on w odbudowie samego muzeum oraz jego zasobów. W przeciągu lat muzeum nagromadziło ponad 25 tysięcy eksponatów, które pokazują historię, kulturę oraz rzemiosło ludności z terenów nadnoteckich.
Puszcza Notecka
Puszcza Notecka bezpośrednio graniczy z obszarem Nadnoteckie Łęgi. Jest to kompleks drzew pochodzących głównie ze sztucznych nasadzeń. Dominuje drzewostan sosnowy. Najstarsze drzewo to jednak dąb Józef rosnący w Marianowie. Puszcza Notecka zyskuje szczególny charakter dzięki ogromnym wałom wydm tworzącym krajobraz dolin i pagórków.
Wieża widokowa w Ujściu
Wieża powstała w 2006 roku i mierzy niecałe 10 m. Na szczycie wieży usytuowany jest taras widokowy, z którego podziwiać można panoramę miasta, Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką oraz miejsce, w którym wojewoda wielkopolski oddał Szwedom ziemie podczas potopu szwedzkiego.
W przygotowaniu
Literatura:
L. Svensson, K. Mullarney, D. Zetterström. Przewodnik Collinsa, Ptaki. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2012. P. Basiński, A. Buśka i in. Obszary Natura 2000 i parki krajobrazowe w województwie wielkopolskim. P.W. Formator s.p. z o.o., Poznań-Toruń 2012.
Strony internetowe:
http://ine.eko.org.pl
http://natura2000.gdos.gov.pl
http://www.trzcianka.pl/pl/
http://www.minrol.gov.pl
http://www.przyroda.most.org.pl
http://www.kosciolydrewniane.pl
http://www.gdos.gov.pl/files/artykuly/5067/instrukcja_wypelniania_sdf.zip
Obszar Natura 2000 Dolina Noteci powołany został w celu ochrony różnorodności siedlisk wraz z kompleksami łąkowymi i łęgowymi. Ostoja stanowi międzynarodowy korytarz ekologiczny. Typy siedlisk przyrodniczych występujących na terenie obszaru Natura 2000 Dolina Noteci z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej: (*) siedliska priorytetowe • Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion • Zalewane muliste brzegi rzek • Suche wrzosowiska Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion • Skały wapienne i neutrofilne z roślinnością pionierską Alysso-Sedion* • Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe Nardion - płaty bogate florystycznie* • Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinion • Ziołorośla górskie Adenostylion alliariae i ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia sepium • Łąki selemicowe Cnidion dubii • Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie Arrhenatherion elatioris • Kwaśne buczyny Luzulo-Fagenion • Żyzne buczyny Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion • Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum • Kwaśne dąbrowy Quercion robori-petraeae •Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe* • Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe Ficario-Ulmetum • Ciepłolubne dąbrowy Quercetalia pubescenti-petraeae* Gatunki roślin z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej występujące na obszarze Natura 2000 Dolina Noteci: (*) gatunki priorytetowe • Starodub łąkowy Angelica palustris Gatunki zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej występujące na obszarze Natura 2000 Dolina Noteci: (*) gatunki priorytetowe Bezkręgowce • Czerwończyk fioletek Lycaena helle Kręgowce Ryby • Boleń Aspius aspius • Głowacz białopłetwy Cottus gobio • Piskorz Misgurnus fossilis Płazy • Kumak nizinny Bombina bombina Ssaki • Bóbr europejski Castor fiber • Wydra Lutra lutraW regionie odbywają się imprezy kulturalne promujące lokalne tradycje, produkty regionalne. Są to m.in.:
Festyn Cysterski
Cyklicznie organizowana impreza przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Pałuckiej i Muzeum Regionalne w Wągrowcu. Założeniem festynu jest sięgnięcie do bliskiej mieszkańcom historii wągrowieckiego klasztoru Cystersów i jego zakonników. W programie między innymi: pokazy walk rycerskich, prezentacja dawnych rzemiosł, warsztaty kaligrafii, popisy konne (łucznictwo konne, woltyżerka, bohurt), biesiady, koncerty zespołów folkowych, kiermasze sztuki ludowej.
Nadnotecki Festiwal Rybny w Wieleniu
Odbywa się corocznie w ramach „Regionalnych Rozmaitości” i należy do najważniejszych wydarzeń w Wielkopolsce. Piknik promuje obszar należący do Nadnoteckiej Grupy Rybackiej, jest to w głównej mierze impreza wystawiennicza, której uczestnikami są firmy, gospodarstwa i organizacje związane z rybactwem, wędkarstwem, przetwórstwem rybnym oraz producenci i sprzedawcy produktów regionalnych. Atrakcje festynu to także zawody wędkarskie, konkursy, plebiscyt na „Największą Rybę”, koncerty czy „Kuchnia Kuronia – Wielkopolski Smak Ryby”.
Bukowińskie Spotkania to Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny odbywający się w 5 krajach: w Polsce, na Ukrainie, w Rumunii, na Węgrzech i Słowacji. Pilski Dom Kultury organizuje go od 1990 roku. Założeniem festiwalu jest propagowanie kultury bukowińskiej, dialog międzykulturowy oraz podtrzymywanie bukowińskiej tożsamości. Impreza w kraju ma miejsce w Pile i w Jastrowie, gdzie przez kilka dni prezentują się zespoły ludowe, trwają zabawy taneczne, koncerty i widowiska plenerowe. Wspólna biesiada to doskonała okazja do spotkania wielu przybyszów z innych państw, którzy równocześnie wywodzą się z jednej ziemi – ziemi bukowińskiej. Bukowińskie Spotkania to jeden z największych festiwali tego typu w Europie.
Wieża widokowa w Ujściu
Wieża powstała w 2006 roku i mierzy niecałe 10 m. Na szczycie wieży usytuowany jest taras widokowy, z którego podziwiać można panoramę miasta, Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką oraz miejsce, w którym wojewoda wielkopolski oddał Szwedom ziemie podczas potopu szwedzkiego.
Kalwaria na stoku
Kalwaria w Ujściu składała się z 14 kapliczek wybudowanych końcem XIX w. i początkiem XX w. Wybudowana była w celu utrzymania katolicyzmu oraz dla zwiększenia poczucia narodowości polskiej wśród społeczeństwa. W 1943 roku naziści doszczętnie zburzyli Kalwarię. W chwili obecnej prowadzone są prace mające na celu wybudowanie nowej Kalwarii.
Wyspa Młyńska w Bydgoszczy
Zlokalizowana jest pomiędzy rzeką Brdą i jej odnogą – Młynówką. Zajmuje powierzchnię 6,5 ha. Wyspa stale poddawana jest rewitalizacji. Znajduje się tu Biały Spichlerz z Muzeum Archeologii, Europejskie Centrum Pieniądza, Dom Wyczółkowskiego (obecnie jego muzeum), Karczma Młyńska. Z północnej części wyspy można podziwiać w całej okazałości budynek teatru muzycznego Opera Nova.
Stare Miasto w Bydgoszczy
W okresie średniowiecza Starówka zajmowała powierzchnię około 15 ha. Początkowo miasto otoczone było murami ziemnymi, które w późniejszym okresie zastąpiono murami z cegły, wraz z basztami. Znaczna część zabudowy została zniszczona w XIX w. Przebywając na Starówce w Bydgoszczy, obowiązkowo należy zobaczyć fragmenty ceglanych murów obronnych, kościół Katedralny pw. Św. Marcina i Mikołaja, kolegium jezuickie oraz Wenecję Bydgoską.
http://natura2000.gdos.gov.pl
http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/
http://www.gdos.gov.pl/files/artykuly/5067/instrukcja_wypelniania_sdf.zip
http://www.minrol.gov.pl
http://obszary.natura2000.org.pl
http://www.przyroda.most.org.pl/przyroda/
http://poznajnature.pl/7cudow-dolina-noteci/
http://www.turystyka-krajna-paluki.pl/
http://www.polskaniezwykla.pl/
http://www.bydgoszczdzisiaj.pl/
http://www.minrol.gov.pl/
Obszar Natura 2000 Nadnoteckie Łęgi znajduje się w północnej części województwa wielkopolskiego, obejmuje dolinę Noteci od miejscowości Wieleń do miejscowości Ujście. Teren pokrywają łąki zalewowe drzewa i krzewy oraz torfowiska niskie (w 90%), które poprzecinane są rowami odwadniającymi. Obszar urozmaicają wypełnione wodą doły potorfowe oraz starorzecza. Do XVIII w. dominowały tutaj zarośla oraz lasy łęgowe wierzbowo-topolowe. Jednak stale rozwijające się rolnictwo spowodowało przekształcenie tych terenów w łąki i pastwiska. Obecnie, ze względu na zmniejszanie się zainteresowania rolnictwem, z uwagi na jego niską opłacalność, łąki i pastwiska w większości nie są użytkowane, co powoduje ich zarastanie. Takie tereny nie są zatem zbyt atrakcyjne dla ptaków. Obszar obejmuje odcinek uregulowanej rzeki o długości około 50 km i dolinę szerokości od około 2 do ok. 4 km, ograniczoną wysoczyznami morenowymi. Obszar niemal w całości pokrywa się z zachodnią częścią Obszaru Natura 2000 Dolina Noteci.
Jest to obszar szczególny dla ptaków wodno-błotnych. Najważniejsze gatunki to: podróżniczek, derkacz (zagrożony wyginięciem), kulik wielki, bocian biały, bąk. Jest to miejsce lęgu wielu gatunków ptaków, np. żurawia. Na obszarze doliny Noteci spotyka się prawie 60% wszystkich ptaków występujących w Polsce. Gatunki zwierząt z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej występujące na obszarze Natura 2000 Nadnoteckie Łęgi: Ptaki • Zimorodek Alcedo atthis • Płaskonos Anas clypeata • Cyraneczka Anas crecca • Świstun Anas penelope • Cyranka Anas querquedula • Gęś białoczelna Anser albifrons • Gęś zbożowa Anser fabalis • Świergotek polny Anthus campestris • Orlik krzykliwy Aquila pomarina • Bąk Botaurus stellaris • Rybitwa czarna Chlidonias niger • Bocian biały Ciconia ciconia • Błotniak stawowy Circus aeruginosus • Błotniak łąkowy Circus pygargus • DerkaczCrex crex • Łabędź czarnodzioby Cygnus columbianus bewickii • Ortolan Emberiza hortulana • Dubelt Gallinago media • Żuraw Grus grus • Bielik Haliaeetus albicilla • Bączek Ixobrychus minutus • Gąsiorek Lanius collurio • Rycyk Limosa limosa • Podróżniczek Luscinia svecica • Kania czarna Milvus migrans • Kania ruda Milvus milvus • Kulik wielki Numenius arquata • Batalion Philomachus pugnax • Siewka złota Pluvialis apricaria • Zielonka Porzana parva • Kropiatka Porzana porzana • Jarzębatka Sylvia nisoria • Czajka Vanellus vanellusW regionie odbywają się imprezy kulturalne promujące lokalne tradycje, produkty regionalne. Są to m.in.:
Nadnotecki Festiwal Rybny w Wieleniu
Odbywa się corocznie w ramach „Regionalnych Rozmaitości” i należy do najważniejszych wydarzeń w Wielkopolsce. Piknik promuje obszar należący do Nadnoteckiej Grupy Rybackiej, jest to w głównej mierze impreza wystawiennicza, której uczestnikami są firmy, gospodarstwa i organizacje związane z rybactwem, wędkarstwem, przetwórstwem rybnym oraz producenci i sprzedawcy produktów regionalnych. Atrakcje festynu to także zawody wędkarskie, konkursy, plebiscyt na „Największą Rybę”, koncerty czy „Kuchnia Kuronia – Wielkopolski Smak Ryby”.
Bukowińskie Spotkania to Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny odbywający
się w 5 krajach: w Polsce, na Ukrainie, w Rumunii, na Węgrzech i Słowacji. Pilski Dom Kultury organizuje go od 1990 roku. Założeniem festiwalu jest propagowanie kultury bukowińskiej, dialog międzykulturowy oraz podtrzymywanie bukowińskiej tożsamości. Impreza w kraju ma miejsce w Pile i w Jastrowie, gdzie przez kilka dni prezentują się zespoły ludowe, trwają zabawy taneczne, koncerty i widowiska plenerowe. Wspólna biesiada to doskonała okazja do spotkania wielu przybyszów z innych państw, którzy równocześnie wywodzą się z jednej ziemi –ziemi bukowińskiej. Bukowińskie Spotkania to jeden z największych festiwali tego typu w Europie.
Muzeum Ziemi Nadnoteckiej w Trzciance
Powstało w 1924 r., a jego założycielem był miejscowy pastor. Do 1945 roku muzeum zgromadziło znaczną ilość eksponatów, między innymi naczynia, ozdoby, narzędzia, urny, monety (rzymskie i współczesne), przedmioty liturgiczne, fotografie. Po wojnie jednak większość przedmiotów zaginęła. W roku 1958, po przybyciu do Trzcianki W. Stachowiaka, muzeum wznowiło swoją działalność. Pomógł on w odbudowie samego muzeum oraz jego zasobów. W przeciągu lat muzeum nagromadziło ponad 25 tysięcy eksponatów, które pokazują historię, kulturę oraz rzemiosło ludności z terenów nadnoteckich.
Puszcza Notecka
Puszcza Notecka bezpośrednio graniczy z obszarem Nadnoteckie Łęgi. Jest to kompleks drzew pochodzących głównie ze sztucznych nasadzeń. Dominuje drzewostan sosnowy. Najstarsze drzewo to jednak dąb Józef rosnący w Marianowie. Puszcza Notecka zyskuje szczególny charakter dzięki ogromnym wałom wydm tworzącym krajobraz dolin i pagórków.
Wieża widokowa w Ujściu
Wieża powstała w 2006 roku i mierzy niecałe 10 m. Na szczycie wieży usytuowany jest taras widokowy, z którego podziwiać można panoramę miasta, Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką oraz miejsce, w którym wojewoda wielkopolski oddał Szwedom ziemie podczas potopu szwedzkiego.
L. Svensson, K. Mullarney, D. Zetterström. Przewodnik Collinsa, Ptaki. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2012. P. Basiński, A. Buśka i in. Obszary Natura 2000 i parki krajobrazowe w województwie wielkopolskim. P.W. Formator s.p. z o.o., Poznań-Toruń 2012.
Strony internetowe:
http://ine.eko.org.pl
http://natura2000.gdos.gov.pl
http://www.trzcianka.pl/pl/
http://www.minrol.gov.pl
http://www.przyroda.most.org.pl
http://www.kosciolydrewniane.pl
http://www.gdos.gov.pl/files/artykuly/5067/instrukcja_wypelniania_sdf.zip